Mediacja w nowelizacji Ordynacji podatkowej 2025 – krok ku polubownemu rozwiązywaniu sporów podatkowych
W tym roku polski system podatkowy stoi przed jedną z ważniejszych reform – nowelizacją Ordynacji podatkowej, która ma wejść w życie od 1 stycznia 2026 roku. Jednym z kluczowych i długo oczekiwanych elementów tej zmiany jest wprowadzenie instytucji mediacji w postępowaniach podatkowych. To rozwiązanie, choć znane i stosowane w wielu innych dziedzinach prawa administracyjnego czy cywilnego, w polskim prawie podatkowym dotąd nie funkcjonowało formalnie.
Czym jest mediacja w sprawach podatkowych?
Mediacja to dobrowolny, poufny i nieformalny proces rozwiązywania sporów, w którym neutralna osoba trzecia – mediator – pomaga stronom sporu (w tym przypadku podatnikowi i organowi podatkowemu) dojść do porozumienia bez konieczności prowadzenia długotrwałych i kosztownych postępowań sądowych. W kontekście podatkowym mediacja musiałaby ułatwiać komunikację, wyjaśniać sporne kwestie oraz budować zaufanie między stronami, co może prowadzić do szybszego i bardziej satysfakcjonującego rozwiązania konfliktu.
Dotychczas polskie przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidywały takiej procedury. Mediacja była dostępna jedynie w postępowaniach przed sądami administracyjnymi oraz w niektórych postępowaniach administracyjnych na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego, jednak nie w samym postępowaniu podatkowym prowadzonym przez organy skarbowe.
Dlaczego mediacja w podatkach jest potrzebna?
Wielu ekspertów i praktyków prawa podatkowego od lat postulowało wprowadzenie mediacji do Ordynacji podatkowej. Główne argumenty za tym rozwiązaniem to:
- Zmniejszenie liczby sporów sądowych – mediacja może skutecznie rozwiązywać konflikty na wcześniejszym etapie, co odciąża sądy administracyjne i skraca czas rozstrzygania sporów.
- Budowanie lepszych relacji między podatnikami a fiskusem – mediacja sprzyja dialogowi i wzajemnemu zrozumieniu, co może poprawić współpracę i zmniejszyć napięcia.
- Oszczędność czasu i kosztów – postępowanie mediacyjne jest zazwyczaj szybsze i mniej kosztowne niż proces sądowy.
- Elastyczność rozwiązań – mediacja pozwala na wypracowanie indywidualnych porozumień dostosowanych do specyfiki sprawy i potrzeb stron, czego nie zawsze można oczekiwać od formalnego orzeczenia sądu.
Warto podkreślić, że mediacja w sprawach podatkowych jest powszechnie stosowana w wielu krajach, takich jak: Wielka Brytania, Kanada, Australia, Holandia, Włochy czy Chorwacja, a także w USA. Polska, mimo podobnych potrzeb, do tej pory pozostawała w tyle z formalnym wprowadzeniem tej instytucji.
Jak będzie wyglądać mediacja w nowej Ordynacji podatkowej?
Projekt nowelizacji Ordynacji podatkowej 2025 przewiduje wprowadzenie procedury mediacji jako mechanizmu wspomagającego negocjacje między organem podatkowym a podatnikiem na każdym etapie postępowania podatkowego – zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji.
Mediator miałby pełnić rolę bezstronnej i neutralnej osoby, która ułatwia komunikację i pomaga stronom wypracować porozumienie, ale nie rozstrzyga merytorycznie sporu. W projekcie przewidziano, że Minister Finansów wraz z Ministrem Sprawiedliwości określą w rozporządzeniu warunki, jakie powinny spełniać mediatorzy, w tym wymogi dotyczące ich wiedzy podatkowej, bezstronności oraz sposób prowadzenie listy mediatorów i wynagrodzenia ich pracy.
Co istotne, proponuje się, aby mediatorami byli specjaliści z zakresu prawa podatkowego np. doradcy podatkowi, którzy posiadają nie tylko kompetencje mediacyjne, ale także rozumieją specyfikę prawa podatkowego i potrafią efektywnie prowadzić spory w tym obszarze. Taka specjalizacja ma zwiększyć skuteczność mediacji i zaufanie stron do procesu.
Wyzwania i perspektywy wdrożenia mediacji podatkowej
Choć wprowadzenie mediacji do Ordynacji podatkowej jest krokiem w dobrym kierunku to nie brakuje wyzwań:
- Brak tradycji i doświadczenia – organy podatkowe oraz podatnicy nie są przyzwyczajeni do mediacji w sprawach podatkowych, co może powodować opory i nieufność wobec nowej procedury.
- Potrzeba zmiany kultury współpracy – skuteczna mediacja wymaga otwartości na dialog i gotowości do kompromisu ze strony organów skarbowych, co może wymagać szkoleń i zmian organizacyjnych.
- Dostosowanie przepisów i procedur – konieczne jest precyzyjne uregulowanie roli mediatora, zasad wszczynania mediacji, jej przebiegu i skutków prawnych, aby uniknąć niejasności i nadużyć.
- Zachęty dla stron – aby mediacja była atrakcyjna, warto rozważyć mechanizmy zachęcające podatników i organy do korzystania z niej, np. uproszczenia procedur, ograniczenie kosztów czy preferencje proceduralne.
Eksperci podkreślają, że samo wprowadzenie przepisów nie wystarczy, jeśli nie będzie woli współpracy i edukacji stron. Potrzebna jest także promocja mediacji jako efektywnego narzędzia rozwiązywania sporów podatkowych.
Podsumowanie
Nowelizacja Ordynacji podatkowej 2025 z wprowadzeniem mediacji to ważny krok w kierunku modernizacji polskiego systemu podatkowego. Mediacja może stać się skutecznym narzędziem poprawiającym relacje między podatnikami a administracją skarbową, przyczyniając się do szybszego i bardziej polubownego rozstrzygania sporów.
Wdrożenie mediacji wymaga jednak nie tylko zmian legislacyjnych, ale także zmiany mentalności i praktyki działania organów podatkowych oraz edukacji podatników. Jeśli te warunki zostaną spełnione, mediacja może znacząco poprawić jakość i efektywność postępowań podatkowych w Polsce, przynosząc korzyści zarówno fiskusowi, jak i podatnikom.
Warto śledzić dalsze prace legislacyjne i przygotować się na nową erę w relacjach podatnik – fiskus, gdzie dialog i współpraca zastąpią konfrontację i długotrwałe spory sądowe.
Zobacz inne nasze artykuły: kliknij tutaj
