Zgodnie z Kodeksem pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Jest to spis norm i ram czasu pracy, do których powinni się stosować zarówno pracownik jak i pracodawca.
Normy czasu pracy są zróżnicowanie, stąd wyróżnia się:
- normatywny czasu pracy,
- równoważny czas pracy,
- dozór urządzeń/pogotowie do pracy,
- pilnowanie/straż/ratownictwo,
- praca w ruchu ciągłym,
- przerywany czas pracy,
- zadaniowy czas pracy,
- ruchomy czas pracy,
- indywidualny rozkład czasu pracy,
- system skróconego tygodnia pracy,
- praca weekendowa,
- skrócony czas pracy,
- praca zmianowa
Według normatywnego systemu czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
W związku z przewidywaną możliwością wypracowania maksymalnie 8 godzin nadliczbowych, tygodniowy czas pracy łącznie z tymi godzinami nie może przekraczać 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Dodatkowo każde święto, które występuje w okresie rozliczeniowym, przypadające w innym dniu niż niedziela, obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Ponadto wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym jest pomniejszany o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, które przypadają mu do przepracowania w czasie tej nieobecności.
Równoważny czas pracy – w przypadku, gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany system równoważnego czasu pracy. Dopuszczalne w nim jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. W sytuacji przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy, równoważy się go krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w poszczególnych dniach oraz dniami wolnymi od pracy.
W szczególnych, uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może zostać przedłużony maksymalnie do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony do 4 miesięcy.
Czas pracy na zasadzie: dozór urządzeń; pogotowie do pracy – obowiązuje przy pracach, które polegają na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w gotowości do pracy. Polega na stosowaniu systemu równoważnego czasu pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, pracownikowi należy się odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.
Pilnowanie/straż/ratownictwo – stosowany do pracowników, którzy zajmują się pilnowaniem mienia, ochronie osób oraz pracowników zakładowych straży pożarnych i służb ratowniczych. W tym systemie dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. W szczególnych przypadkach okres ten może zostać przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku, do 4 miesięcy. Jak wyżej, po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, pracownikowi przysługuje odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.
System pracy w ruchu ciągłym stosuje się przy rodzajach prac, które z powodu technologii produkcji nie mogą być wstrzymane. W tym systemie dopuszcza się przedłużenie czasu pracy do 43 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodnie, a jednego dnia w niektórych tygodniach we wspomnianym okresie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin. Każda godzina przepracowana powyżej 8 godzin w ciągu doby w tym systemie jest dodatkowo wynagradzana w ramach rekompensaty pieniężnej za godziny nadliczbowe zgodnie z art. 1511§ 1 pkt. 1 Kodeksu pracy:
„Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
1) 100 % wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy,
b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dnu niż określony w pkt. 1.”.
System pracy w ruchu ciągłym stosuje się również wtedy, gdy praca nie może zostać wstrzymana z powodu konieczności ciągłego zaspokajania potrzeb ludzi. Wygląda to tak, że pracownicy pracują na zmiany, zastępując się kolejno na stanowiskach, tak aby zachować ciągłość pracy w ciągu doby.
Przerywany czas pracy – na zasadzie przerywanego czasu pracy zgodnie z ustalonym rozkładem przewidującym nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą maksymalnie 5 godzin. Przerwy tej nie wlicza się do czasu pracy, ale za jej czas przysługuje pracownikowi prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. Opisywany system stosuje się w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeśli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u tego pracodawcy z zastrzeżeniem Art. 139 § 4 Kodeksu pracy:
„U pracodawcy będącego osobą fizyczną, prowadzącego działalność w zakresie rolnictwa i hodowli, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, system przerywanego czasu pracy może być stosowany na podstawie umowy o pracę. Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas przerwy (o której napisane w akapicie powyżej), jeżeli wynika to z umowy o pracę”.
W zadaniowym czasie pracy pracodawca, w porozumieniu z pracownikiem, uzgadnia czas niezbędny do wykonania zleconych zadań, uwzględniając przy tym wymiar czasu pracy wynikający z norm maksymalnego wymiaru – art. 129 Kodeksu pracy.
Ruchomy czas pracy – w tym przypadku przewiduje się różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które są dla pracownika dniami pracy. Rozkład pracy nie może naruszać praw pracownikado odpoczynku (Kodeks pracy: Art. 132, Art. 133). W systemie ruchomego czasu pracy ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie oznacza pracy w godzinach nadliczbowych.
Przerwa niewliczana do czasu pracy – można wprowadzić w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w umowie o pracę, jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym lub nie jest zobowiązanych do utworzenia regulaminu pracy. Przerwa wynosi maksymalnie 60 minut i jest przeznaczona na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych.
Jeżeli pracownik o to zawnioskuje, pracodawca może ustalić dla niego indywidualny rozkład czasu pracy w ramach czasu pracy, którym jest objęty ten pracownik. Pracownik musi uwzględnić wniosek pracownika, który spełnia kryteria zawarte w Art. 1421 Kodeksu pracy.
W systemie skróconego tygodnia pracy wykonywana jest praca przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia, jednocześnie przedłużany jest dobowy wymiar czasu pracy maksymalnie do 12 godzin w okresie rozliczeniowym do 1 miesiąca. Ten system może być zastosowany do pracownika na jego pisemny wniosek.
Praca świadczona w piątki, soboty, niedziele oraz w święta stanowi system pracy weekendowej. Stosuje się go do pracownika na jego pisemny wniosek. Dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy maksymalnie do 12 godzin w okresie nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Skrócony czas pracy – polega na skróceniu czasu pracy poniżej norm zawartych w Art. 129 § 1 Kodeksu pracy. Dotyczy pracowników pracujących w warunkach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia a także w sytuacji pracy w warunkach monotonnych lub z góry ustalonego tempa. Ustanawia się w tym wypadku przerwy w pracy wliczane do czasu pracy.
Pracę zmianową dopuszcza się niezależnie od stosowanego systemu czasu pracy.
Każdy z powyższych systemów ukazuje specyficzne założenia. Przy wyborze przez pracodawcę danego systemu czasu pracy, pracodawca powinien zwrócić uwagę na potrzeby związane z rytmem pracy oraz to, w jaki sposób zareagują na ten wybór pracownicy.
Zobacz inne nasze artykuły: KLIKNIJ TUTAJ
